ชื่ออีสาน คั่วแมงจินูน
ชื่อภาษาอังกฤษ RUBY ROAST
ชื่อภาษาไทย ทับทิมสยาม
อาหารชนิดนี้ ปีหนึ่งหากินได้แค่ฤดูกาลเดียว เนื่องจาก ห้วง เมย.- พ.ค. ของทุกปี แมลงชนิดนี้
จะออกมาขายพันธุ์ ผุดมาจากดิน หากินใบไม้อ่อน หลังจากนี้ไปก็จะนอนในดิน ไม่ถวิลโลกา
อาหารสุดโปรดของมันในช่วงของฤดูนี้ ก็คือ ใบคูนอ่อน ใบมะขามอ่อน ใบติ้วอ่อน ใบส้มเสี้ยว
ใบถ่อน แมลงจินูน เป็นแมลงที่มีประโยชน์ ตามที่ได้กล่าวใน คอลัมน์ “แมลงแห่งอีสาน”
เป็นศาสตร์ที่เจือปนกับ วิถีชีวิตคนอีสานแยกกันไม่ออก ดังทับทิม ที่มิอาจพราก “สีแดง”
– แมงจินูน สด ๆ จากท้องทุ่ง เดิ่นดอน อีสาน
– เกลือ
– น้ำ (พอติดกระทะ)
– ใบเตยหอม
– หัวซิงไค ( ตระไคร้ 2 ต้น )
* น้ำมันพืช 3 หยด (หากต้องการ)
1. ไต้แมงจินูน ( อีสานเหนือ เรียกว่า ก้านแมงจินูน )
– เตรียม”สาด” หรือ สื่อลำแพน หอบสาดแล่น ไปชวนมิตรสหาย
– อุปกรณ์ ให้แสงสว่าง เช่น โคมไฟ (แบตเตอรี่ ) , ไฟฉาย หากอยากได้บรรยากาศ
ต้องใช้ ตะเกียงเจ้าพายุ หรือ ตะเกียงน้ำมันก๊าซ ( ก๊อก ) และ ปี๊บฮ้าง เจาะรู
– กะคุ หรือ ถังน้ำ ใส่น้ำพอเจียๆ ( ขลุกขลิก ) เอาไว้ใส่แมงจินูน
จากนั้นก็รอเวลา ให้สิ้นแสงตะวัน เมื่ออัศดงมอดเชื้อ ก็พากันไปเป็นกลุ่มๆ เลาะตามทุ่ง
หาต้นคูนที่กำลังผลิใบอ่อน ต้นมะขามที่แทงยอดใบใหม่ ข้อห้ามคือห้ามเว้าเรื่อง “ผี”
เมื่อถึงที่หมายแล้ว ก็ “ปูสาด” ใต้ร่มบังใบ ( ภาษาเหนือว่า ปูสะหลี ) เอาอุปกรณ์ให้แสงสว่างนิรันดร
วางลงตรงกลางเสื่อ จากนั้นก็ใช้ให้ “ผู้ไวไม้ไม้ตอก” ( ผู้ปีนต้นไม้เก่ง ๆ) ปีนขึ้นต้นคูน ต้นขาม
เขย่าให้กิ่งสะเทือน ประดุจ “สุครีพ ถอนต้นรัง” แมงจินูนก็จะบินลงมาหาแสงไฟ
จากนั้นพวกเราก็ เฮโล ไล่คุบ ไล่กวาดต้อนแมงจินูนมาลงไว้ในถัง
หนุ่มๆ สาว ๆ ก็จะถือโอกาสนี้ ให้เป็นประโยชน์ เพราะกำลังชุลมุน พะนะ
จากนั้นก็เลาะหาไปเรื่อย ๆ เก็บสะสม ” ทับทิมรัตติกาล” จนพอแล้วก็แห่กันกลับ
2. โสกแมงจินูน ( ขุดแมงจินูน )
– วิธีแรกที่เสนอ คือการหาแมงจินูน ในเวลากลางคืน ส่วนวิธีนี้เป็นการหาขุดในเวลากลางวัน
อุปกรณ์ ก็คือ “เสียมด้าม” กระบอกใส่น้ำ หรือ ข่อง ออกหาขุด หาโสก ตามขวยแมงจินูน
ซึ่งจะอยู่ตามดินทราย ตามดอน ตามโคก หรือ ตามเดิ่นนา ชายป่า ต้องใช้ความชำนาญพอควร
ส่วนมากนิยมใช้วิธีนี้ ในแถบอีสานใต้ อย่างไรก็ตาม ทางอุบลก็หาขุดอยู่ประปราย
ส่วน “จารย์ใหญ่ ” ขวัญชัย อุณวงษ์ มัก “แทง” มากกว่า มัก “สั่น” เพราะว่า”เค้า” บ่หลาย
เลยบ่ได้เป็น “เจ้า” นำเขาจักเทื่อ
คั่วแมงจินูน
1. นำแมงจินูที่หาได้มาล้างน้ำให้สะอาด
2.ตั้งหม้อ หรือกระทะใส่ไฟไว้ เอาน้ำเจือ ๆ ก้นกระทะ
3. หั่นใบเตยหอมหรือ หัวซิงไคเตรียมไว้
4. เอาแมงจินูนลงคั่ว ใส่เกลือ
5.เติมน้ำมันพืช เล็กน้อย คนให้ทั่ว
6. ใส่ใบเตยหอมหั่น และ หัวซิงไคลงไป คลุก
7. ยกลงมาสู่กันกิน
แมงจินูน เป็นอัศวินม้าไม้ ที่ค้ำจุนวิถีอีสาน ทั้งในทางเศรษฐกิจ และวิถีห้วงภวังค์
เป็นแมลงที่คอยบำรุงดินให้ร่วนซุย หมุนเวียนธาตุอาหารในดิน เป็นทั้งอาหารอันถูกปาก
เป็นทั้ง สินค้าสร้างรายได้ แมลงเหล่านี้เป็นตัวชี้วัด ความสมบูรณ์ของเนื้อนาดิน
เกี่ยวพันกับระบบนิเวศน์ของชาวอีสานโดยตรง จำนวนของแมงจินูน ขึ้นอยู่กับ
ความหลากหลายของพืชท้องถิ่น มันเป็นสิ่งมีค่า มีราคา ทั้งในด้านวัตถุ และจิตใจคนอีสาน
รสชาติ ของแมงจินูนคั่ว ยากแท้ผู้นั่งจิบไวน์ จะหยั่งถึง
แมงจินูน เป็นแหล่งโปรตีน แคลเซียม และ ฟอสฟอรัส เป็นอาหารเลิศรส ดัดแปลง ได้หลากหลาย
หากินได้ยากแล้ว รสแซบ มันพะยะค่ะ กรุบกรอบ อุดมไปด้วย ไฟเบอร์