คำว่า “คอนสะหวัน” ในภาษาลาว ตรงกับคำว่า “คอนสวรรค์” (ชื่ออำเภอหนึ่งในจังหวัดชัยภูมิ) มีความหมายว่า อาณาเขตของสวรรค์ เป็นชื่อแขวงหนึ่งในประเทศลาว ปัจจุบันได้เปลี่ยนเป็น สะหวันนะเขด (สวรรค์เขต) อันเป็นเมืองที่อยู่ตรงข้ามกับอำเภอเมือง จังหวัดมุกดาหาร
มีประวัติและความเป็นมาอย่างไรค่อนข้างไม่แน่ชัด แต่เข้าใจว่า เป็นมรดกทางวัฒนธรรมของชุมชนชาวสะหวันนะเขด ที่แพร่กระจายเข้ามาสู่ชุมชนอีสานในตอนเหนือของไทยจากนั้นก็ได้เริ่มแพร่หลายเข้าสู่ชุมชนอื่นๆ
ฟ้อนคอนสะหวัน เป็นการฟ้อนเพื่อประกอบกับทำนองขับลำคอนสะหวัน มีเนื้อหาสาระเกี่ยวกับการเกี้ยวพาราสี ของหญิงสาวต่อชายหนุ่มด้วยผญาที่มีการกล่าวหยอกล้อเป็นสำนวนอุปมาอุปมัยที่ใช้เปรียบเทียบตนเองและชายหนุ่ม จุดเด่นของการฟ้อนชุดนี้อยู่ที่ลีลาท่าทางอ่อนช้อยของหญิงสาว
วิทยาลัยนาฏศิลปร้อยเอ็ดได้นำทำนองการขับลำคอนสะหวัน มาประดิษฐ์เป็นชุดการแสดงพื้นเมืองอีสาน โดยมี อ.ฉวีวรรณ ดำเนิน(พันธุ) ศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปการแสดง หมอลำพื้นบ้าน เป็นผู้รวบรวมและประดิษฐ์ท่าฟ้อน ซึ่งมีความอ่อนช้อยสวยงามตามแบบการฟ้อนพื้นเมืองอีสาน
ฟ้อนคอนสะหวัน
ผู้แสดงเป็นหญิงล้วนสวมเสื้อแขนกระบอก ใช้ผ้าสไบขิดคล้องคอ นุ่งผ้าซิ่นมัดหมี่ยาวกรอมเท้า ผมเกล้ามวยประดับดอกไม้ และสวมเครื่องประดับเงิน
ใหม่ๆ แก้มอ้ายเจ้าใหม่ๆ นางบ่ไปดอกนำไผ ส่วนสิเมือนำอ้าย (เฮ้ยย่ะๆๆ..ๆ)
ชายเอย นางสิได้กล่าวเกี้ยวน้อมเหนี่ยวคอนสะหวัน ความสัมพันธ์ไมตรี อย่าได้มีวันฮ้าง (เฮ้ยย่ะๆๆ..ๆ)
ชายเอย อันว่านางละกับอ้าย หนอกับอ้าย ขอให้เป็นดั่งเครือฝ้าย สายยาวๆคือเซือกว่าว เด้อ้ายผู้ดีเอย หันนำกันอยู่เล่าล้าว ให้เป็นเพิงดอกเบี่ยงเดียว (เฮ้ยย่ะๆๆ..ๆ)
ชายเอย เพิ่นว่าบุญจึงมาพ้อ บุญหอจึงมาจวบ บุญนางหลายมากล้น จึ่งมาพอหนอจวบเห็น (เฮ้ยย่ะๆๆ..ๆ)
ชายเอย เจ้าผู้แนวนามซ้าง หางยาวสนุกแก่ง เด้อ้ายผู้ดีเอย น้องนี่เซื้อไก่กุ้ม หางสั้นแก่งบ่ทัน (เฮ้ยย่ะๆๆ..ๆ)
ชายเอย คันเจ้าเทียวทางเวิ้ง ไปโดนมันสิเมื่อย เด้อ้ายผู้ดีเอย ให้อ้ายเทียวฮ่วมน้อง ทางนั้นแม่นบ่อนเดียว (เฮ้ยย่ะๆๆ..ๆ)
ชายเอย คันว่าสิบสิเลี้ยว คันว่าซาวสิเลี้ยว ให้เลี้ยวแต่หนทาง ส่วนว่าใจของซาย อย่าได้มีวันฮ้าง (เฮ้ยย่ะๆๆ..ๆ)
ชายเอย เห็นน้องดำขี้หลี่ อย่าฟ้าวขี่เฮือกาย เห็นน้องดำข่อยล่อย อย่าฟ้าวพายหนอเฮือเว้น (เฮ้ยย่ะๆๆ..ๆ)
ชายเอย คันว่าเฮืออ้ายหล่ม ดำข่อยล่อยสิหยู้ซอย คันบ่ได้ซอยหยู้ ยังสิได้แม่นซอยพาย (เฮ้ยย่ะๆๆ..ๆ)
ชายเอย อุปมาว่าน้องแล้ว ว่าน้องแล้วคือดั่งเฮือบ่มีน้ำ บ่มีคลองอันกว้างใหญ่ เด้อ้ายผู้ดีเอย คันว่าเป็นดั่งน้องแล้ว สิได้เป็นข้าไพร่บ้าน สิได้ย้อนว่าใส่แคน ฟังแล้วจั่งสิยอ (เฮ้ยย่ะๆๆ..ๆ)
ชายเอย ไปนำบ่ดอกบ้านน้อง คอนสะหวันเฮือนน้องอยู่ คันแม่นน้องได้ฮ่วมอ้าย ให้นอนแป้นดอกแผ่นคำ (เฮ้ยย่ะๆๆ..ๆ)
ชายเอย คอนสะหวัน สิลาแล้ว สาวหมอลำสิลาก่อน สวยพอนๆหนอห่านี้ สิลาอ้ายดอกอ่วยลง โอ๋ละนอ……