“พระธาตุขวยปู” หากเอ่ยชื่อพระธาตุคงมีแต่ผู้คนสงสัย ว่าขวยปูหมายถึงอะไร และน่าสนใจอย่างไรถึงได้นำมาเล่าขานให้ได้อ่านกัน คำว่า “ขวยปู” หรือ ขุยปู นั้นหมายถึง “รูปู” เป็นพระธาตุที่มีอายุเก่าแก่เมื่อเทียบกับองค์พระธาตุที่มีชื่อเสียงและเป็นที่เคารพของชาวล้านนาหลายแห่ง ดังเช่นวัดพระสิงห์ ซึ่งพระเจ้าผายูทรงสร้างเมื่อ พุทธศักราช 1888, พระธาตุดอยสุเทพ พระเจ้ากือนา ทรงสร้างเมื่อ พุทธศักราช 1982 กว่า 600 ปี (ข้อมูลเหล่านี้อ้างอิงตามวารสารการพระศาสนา ภาค 5 เดือน ธันวาคม 2507) และจากตำนานปรากฏเป็นประวัติผู้ซึ่งใช้นามว่า จันทร์วงศ์ ที่ได้กล่าวไว้ ถึง 4 ยุค การก่อสร้างและปฏิสังขรณ์พระธาตุขวยปู พระธาตุขวยปู ประดิษฐานสถานอยู่ที่วัดชัยสิทธิ์ ตำบลแม่ป้าก อำเภอวังชิ้น จังหวัดแพร่ มีประวัติความเป็นมาที่เล่าขานว่า ในบุพกาลสมัยเมื่อพระพุทธจ้าทรงเสวยพระชาติเป็นพระโพธิสัตว์ ทรงกำเนิดเป็นปูนาใหญ่สีเหลือง ตามตำนานเรียกว่า “ปูคำ” ปูคำเลี้ยงดูแม่ที่แก่ชราอาศัยอยู่ในถ้ำกก บ้านแม่ป้าก ปูคำเป็นปูที่มีความกตัญญู คอยดูแลแม่ผู้แก่ชรา คอยหาอาหาร หาน้ำ ดูแลและทำทุกอย่างไม่เคยเกียจคร้านและพร้อมกันนั้นปูคำ ก็ได้บำเพ็ญรักษาศีลภาวนา สั่งสมบารมีทานอยู่ที่ถ้ำ จวบจนแม่เสียชีวิต ปูคำพระโพธิสัตว์ จึงได้ตัดสินใจที่จะเจาะรูเพื่อเดินทางออกจากถ้ำไปสั่งสมบารมีทาน ก่อนที่ปูคำจะเจาะรูออกจากถ้ำก็เกิดคิดถึงแม่ ถ้ำที่อยู่อาศัย และทุกอย่างที่หล่อเลี้ยงชีวิตของตนและแม่ ล้วนเป็นสิ่งที่มีพระคุณ จึงเจาะรูโพล่ขึ้นเป็นเนินพิเศษทางทิศตะวันออก ห่างจากถ้ำประมาณ 300 เมตร (ซึ่งปัจจุบันคือสถานที่ประดิษฐานพระธาตุขวยปู) พร้อมตั้งจิตอธิฐานว่า ให้ที่แห่งนี้เป็นที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เมื่อพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงปรินิพพาน พระอโศกมหาราชแห่งอินเดีย ได้ส่งพระธรรมทูตมาเผยแพร่ศาสนา และได้นำพระบรมสารีริกธาตุ ไหล่ด้านซ้ายของพระพุทธเจ้ามาประดิษฐ์ไว้ในรูปู แล้วก่อเจดีย์ทับไว้ เมื่อเล่าจบแล้วผู้อ่านคงคลายสงสัย ไม่ว่าจะเป็นชื่อ ของพระธาตุขวยปู และประวัติความเป็นมาของพระธาตุขวยปู พระธาตุศักดิ์สิทธ์แห่งนี้ และดิฉันขอถือโอกาสนี้ เชิญชวนให้ผู้อ่านทุกท่านโดยเฉพาะผู้ที่เกิดในปีกุน ปีจอ และปีขาล ตลอดถึงปีนักษัตรอื่นๆ มากราบไหว้สักการบูชาเพื่อเป็นสิริมงคลแก่ตนเองและครอบครัว