ตํานานคําชะโนด เมืองพญานาค มีเรื่องเล่ากันว่าแต่ก่อนหนองกระแสซึ่งอยู่ตอนเหนือของ ประเทศลาวอยู่ตอนใต้ของประเทศจีนเป็นเมืองที่พญานาคครองอยู่ โดยแบ่งเป็น ๒ ส่วน ส่วนหนึ่งเจ้าพ่อพญาศรีสุทโธ เป็นหัวหน้า ครองอยู่ อีกส่วนหนึ่งหัวหน้าผู้ครองชื่อพญาสุวรรณนาค มีบริวาร ฝ่ายละ ๕,๐๐๐ คน เท่าๆกันพญานาคทั้งสองเป็นเพื่อนกันมีความรัก สามัคคีกันมาโดยตลอด
ต่อมาเกิดผิดใจกันเรื่องการแบ่งอาหารจนเกิดสงครามขึ้นมีการระดมไพร่พลเข้าต่อสู้กันทั้งสองฝ่ายรบกันอยู่นาน ๗ ปี ต่างฝ่ายต่างเมื่อยล้าเอาชนะกันไม่ได้และต่างฝ่ายต่างพยายาม จะเอาชนะให้ได้เพื่อจะได้เป็นใหญ่ครองเมืองหนองกระแส ทั้งหมดแต่ เพียงผู้เดียวการต่อสู้อย่างเอาเป็นเอาตายของพญานาคทั้งสองทําให้ เดือดร้อนไปทั้งสามภพ
คือ บาดาล มนุษย์ และสวรรค์ พื้นโลก สะเทือนเกิดแผ่นดินไหวไปทั่วความเดือดร้อนทราบถึงพระอินทร์จึงได้ เสด็จลงมายังโลกมนุษย์ที่หนองกระแสแล้วตรัสเป็นโองการให้ทั้งสอง ฝ่ายหยุดรบกันให้ถือว่าสองฝ่ายเสมอกันไม่มีใครแพ้-ชนะ ให้สร้าง แม่น้ําคนละสายออกจากหนองกระแส ใครสร้างถึงทะเลก่อนจะให้ปลาบึกไปอยู่ในแม่น้ํานั้น
พญาสุทโธนาคจึงพาบริวารสร้างแม่น้ํามุ่งไป ทางทิศตะวันออกของหนองกระแส เมื่อถึงตรงไหนมีภูเขาขวางอยู่ แม่น้ําก็จะคดโค้งไปตามภูเขาเพราะพญาสุทโธนาคเป็นนาคใจร้อน แม่น้ําสายนี้เรียกว่าแม่น้ําโขง คําว่า “โขง” มาจากคําว่า “โค้ง” หรือไม่ตรงนั่นเอง ส่วนพญาสุวรรณนาคเมื่อได้รับเทวราชโองการจึง พาบริวารไพร่พลอพยพจากหนองกระแสสร้างแม่น้ํามุ่งไปทางทิศใต้ พญาสุวรรณนาคเป็นนาคใจเย็น พิถีพิถันและตรงการสร้างแม่น้ําจึง ต้องทําให้ตรงแม่น้ํานี้เรียกว่า “แม่น้ําน่าน” เป็นแม่น้ําที่ตรงกว่าแม่น้ํา ทุกสาย บรรดามีการสร้างแม่น้ําแข่งกันในครั้งนั้นปรากฏว่าแม่น้ําโขง ของพญาศรีสุทโธ สร้างเสร็จก่อนจึงเป็นผู้ชนะและมีปลาบึกอาศัยอยู่ ในแม่น้ําโขงเพียงแห่งเดียวในโลกตามราชโองการของพระอินทร์และ พญาศรีสุทโธ ได้เข้าเฝ้าพระอินทร์ทูลขอทางขึ้นระหว่างเมืองบาดาล กับโลกมนุษย์เอาไว้ 7 แห่ง พระอินทร์จึงอนุญาตให้มีรูพานาค เอาไว้ ๓ แห่ง คือ ที่ธาตุหลวงนครเวียงจันทร์ ที่หนองคันแท และ ที่พรหมประกายโลก (คําชะโนด)
แห่งที่ ๑ แห่งที่ ๒ ให้เป็นทาง ขึ้นลงสู่เมืองมนุษย์และบาดาลของพญานาคที่บ้านเมืองไพร ส่วนแห่ง ที่ ๓ เป็นพรหมประกายโลกที่ๆพรหมเทวดาลงมากินดินจนหมดฤทธิ์ กลายเป็นมนุษย์ให้พญาสุทโธนาคไปตั้งบ้านเมืองครอบครองเฝ้าอยู่ให้ มีต้นชะโนดหรือชะโนด ขึ้นเป็นสัญลักษณ์ ลักษณะต้นชะโนดให้เอา ต้นมะพร้าว ต้นหมาก และต้นตาลอย่างละเท่าๆกันผสมกันในเวลา 9 เดือน ทางจันทรคติขึ้น ๑๕ ค่ำ ได้พญาสุทโธนาคและบริวาร กลายร่างเป็นมนุษย์ เรียกชื่อว่า เจ้าพ่อพญาศรีสุทโธและอีก ๑๕ วัน ข้างแรมให้พญาราชศรีสุทโธและบริวารกลายร่างเป็นนาคเรียกชื่อว่า พญานาคราชศรีสุทโธ นับตั้งแต่นั้นมา จนปัจจุบันพี่น้องชาวบ้าน ม่วง บ้านเมืองไพร บ้านวังทอง เขตใกล้เคียงของอําเภอบ้านดุงได้ พบเห็น ชาวเมืองคําชะโนดไปเที่ยวงานประจําปีหรือบุญมหาชาติทั้ง ชาย-หญิง ตามความบอกเล่าของผู้เฒ่า ผู้แก่ที่เคยมาบรบากถากถาง ดูแลและเคารพบูชาคําชะโนดแห่งนี้ได้รู้รายละเอียด
