ถ้ำแม่ลางจันทร์
ถ้ำลางจันทร์ เป็นถ้ำที่เข้าถึงได้ง่ายที่สุด โดยอาศัยทางหลวงหมายเลข 1095 (สบป่อง-แม่ฮ่องสอน) ที่ทอดตัวลัดเลาะที่ราบลุ่มระหว่างหุบเขา โดยตั้งอยู่ในเขตบ้านแม่ลางจันทร์ ต.สบป่อง อ.ปางมะผ้า จ.แม่ฮ่องสอน จุดสังเกตของการเดินทางก็คือ ถ้าหากมาจากสบป่อง ไม่ไกลจากโรงพยาบาลปางมะผ้า ท่านจะพบกับหน้าผาสูงชันทางด้านขวามือ จะมีป้ายเขียนว่า ถ้ำผีแมน (Coffin Cave) สิ่งที่จะต้องเตรียมไปคือไฟฉาย น้ำดื่ม และรองเท้าที่ไม่ลื่น ถ้ำลางจันทร์ตั้งอยู่บนหน้าผาของภูเขาหินปูน อยู่สูงเหนือพื้นที่ราบประมาณ 50 เมตร อยู่สูงเหนือระดับน้ำทะเลปานกลางประมาณ 700 เมตร สภาพพื้นที่โดยรอบเป็นป่าเบญจพรรณ สิ่งที่ทำให้หน้าผาแห่งนี้เป็นเสมือนหน้าผาศักดิ์สิทธิ์ของพิธีกรรมการปลงศพก็คือ ถ้ำที่เป็นสุสานล้วนตั้งอยู่บนหน้าผาที่ตั้งตระหง่านสูงชันซ่อนเร้นไม่ให้ผู้ใดเข้าถึงได้ง่าย แต่เมื่ออยู่ปากถ้ำสุสานกลับสามารถมองเห็น ภูมิประเทศได้กว้างไกล ไม่ว่าจะเป็นที่ราบหรือลำน้ำลางที่อยู่เบื้องหน้า ล้วนเข้าลักษณะที่คนในปัจจุบันเรียกว่าฮวงจุ้ยที่ดี นอกจากนี้หน้าผาแห่งนี้มิได้ประกอบด้วยถ้ำโลงไม้เพียงถ้ำเดียว แต่มีถ้ำที่มีโลงไม้มีอยู่ถึง 5 ถ้ำด้วยกัน รูปแบบหัวโลงก็มีลักษณะคล้ายคลึงกัน ในอดีตถ้ำลางจันทร์จึงอาจเป็นเพิงผาศักดิ์สิทธิ์ที่ใช้ปลงศพของคนในตระกูลเดียวกันก็เป็นได้ แต่สำหรับการท่องเที่ยวถ้ำลางจันทร์มีเพียง 2 ถ้ำ เท่านั้น ที่สามารถเข้าถึงได้สะดวก คือ ถ้ำลางจันทร์หมายเลข 1 และ 3 ถ้ำลางจันทร์หมายเลข 1 เป็นถ้ำที่ไปถึงก่อนถ้ำอื่น เส้นทางการเดินเริ่มจากเดินตามทางดินขนาดเล็ก ที่อยู่ติดถนนขึ้นภูเขามาประมาณ 100 เมตร ปีนไต่ลัดเลาะตามภูเขาผ่านแมกไม้ในป่า จุดที่ยากที่สุดจะเป็นการไต่ไปตามก้อนหินขนาดใหญ่ที่ถล่มลงมา แต่เมื่อผ่านจุดนี้ได้เมื่อแหงนหน้าขึ้นไปจะพบกับโลงไม้ตั้งอยู่บนเสา-คานบริเวณปากถ้ำ ปากถ้ำลางจันทร์หมายเลข 1 หันไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ สามารถมองเห็นลำน้ำลางที่อยู่ห่างไปประมาณ 200-250 เมตร ถ้ำแห่งนี้มีโลงไม้เพียง 1 โลง แบ่งออกเป็นสองฝา สภาพค่อนข้างทรุดโทรม เพราะผ่านกาลเวลามาช้านาน แม้กระนั้นก็สามารถตั้งอยู่มาได้นับพันปีด้วยการทำเสาค้ำยันให้มั่นคง โดยสังเกตว่าที่โคนเสามีการเอาหินปูนมาอัดไว้ให้แน่น รูปแบบหัวโลงเป็นทรงเรขาคณิตทำเป็นรูปแท่งไม้ยาวยื่นออกมา ตัวโลงยาวประมาณ 3 เมตร ถ้าสังเกตให้ดีตามตัวโลง และเสาไม้มีร่องรอยการถากด้วยเครื่องมือโลหะ ตัวเสาโลงไม้ และเสาแสดงให้เห็นอย่างชัดเจนถึงร่องรอยถากไม้ ด้วยเครื่องมือโลหะ ถ้ำลางจันทร์หมายเลข 3 อยู่ห่างจากถ้ำลางจันทร์ 1 ไปทางทิศตะวันออกประมาณ 150 เมตร ต้องไต่ก้อนหินไปตามโพรงถ้ำขนาดเล็กทางทิศตะวันออก ซึ่งเป็นทางเข้าทางเดียว ถ้ำลางจันทร์หมายเลข 3 เป็นโถงถ้ำขนาดใหญ่ค่อนข้างมืด โดยเฉพาะในพื้นที่ส่วนในที่มีโลงไม้ โลงไม้ที่พบมีด้วยกัน 3 โลง แบ่งเป็นโลงไม้ขนาดใหญ่ 2 โลง ความยาวของตัวโลงประมาณ 5 เมตร หัวโลงเป็นแบบแท่งไม้ยาวแบบเดียวกับถ้ำลางจันทร์ 1 ส่วนโลงไม้อีกโลงอยู่ท้ายถ้ำเป็นโลงขนาดเล็กความยาวประมาณ 2 เมตร หัวโลงเป็นแท่งไม้สั้นขนาดเล็ก ที่พิเศษคือขอบของฝาโลงทำเป็นสันคิ้วขึ้นมา เพื่อให้โลงทั้งสองฝาสามารถ ประกบเข้ากันได้สนิท โลงขนาดเล็กนี้ไม่ได้ตั้งอยู่บนเสา-คานดังเช่นโลงขนาดใหญ่ แต่วางพาดอยู่บนหลืบหินของถ้ำ
บ้านแม่ลางจันทร์ ตำบลสบป่อง อำเภอปางมะผ้า
