อนุสรณ์สถานมิตรภาพไทย-ญี่ปุ่น
อนุสรณ์สถานมิตรภาพ ไทย – ญี่ปุ่น ขุนยวม ตั้งอยู่ด้านฝั่งตะวันตกเฉียงเหนือของวัดม่วยต่อ ในตัวเมืองขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน สถานที่แห่งนี้ถูกสร้างขึ้นเพื่อเป็นแห่งศึกษาทางประวัติศาสตร์พื้นที่นับตั้งแต่อดีตกาลมาจนถึงยุคสร้างบ้านสร้างเมือง และเน้นหนักในช่วงยุคสงครามโลกครั้งที่ 2 สงครมมหาเอเชียบูรพาเนื่องเพราะมีผลกระทบกับพื้นที่และประชากรมากพอสมควรเป็นภาพอีกมุมมองหนึ่งของบทบาททหารญี่ปุ่นในประเทศไทยที่มีความแตกต่างจากพื้นที่อื่นๆเป็นอย่างมาก เป็นจุดสนใจที่น่้าศึกษาอีกแห่งหนึ่ง สงครามมหาเอเชียบูรพา เริ่มจากญี่ปุ่นโจมตีฐานทัพเรืออเมรกาที่อ่าวเพิร์ลฮาเบอร์ ในฮาวายแล้วขยายวงกว้างครอบคลุมทั่วเอเชีย ประเทศไทยเริ่มได้รับผลกระทบเมื่อญี่ปุ่นยกพลขึ้นบกชายฝั่งตะวันออกของประเทศไทย และขอใช้ประเทศไทยเป็นทางผ่านไปโจมตีฝ่ายสัมมพันธมิตรในมายู พม่าและอินเดีย ต่อมาประเทศไทยได้ลงนามเป็นสหายรวมรบกับญี่ปุ่น และจัดตั้งกองทัพภาคพายัพ ขึ้นไปยึดเมืองเชียงตุงและดินแดนฝั่งตะวันออกของแม่น้ำสาละวินในพม่า เป็นปีกขวาให้ทหารญี่ปุ่นในการรุกรบแนวป้องกันทหารจีนกองพล 93 ลงมาตีตลบหลัง เพื่อให้ทหารญี่ปุ่นรุกเข้าไปในพม่าและอินเดียอย่างปลอดโปร่ง ในระหว่างสงคราม กองทัพญี่ปุ่นได้มีแนวคิดในการสร้างเส้นทางส่งกำลังบำรุงจากประเทศไทยเข้าไปในพม่า โดยพิจารณาจากเส้นทางที่ใกบ้ที่สุด เส้านทางเชียงใหม่ – ตองอู ถูกกำหนดขึ้นโดยเริ่มจากบ้านแม่มาลัย อำเภอแม่แตง เข้าไปอำเอปาย อำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน แล้วลงมาที่ขุนยวม ห่แนจพดไดเนินการขุดต่อไปยังชายแดนพม่า – อินเดีย เส้นทางนี้ฟถูกสร้างโดยแรงงานคนจากการเกณฑ์จ้างราษฎาในเขตอำเภอขุนยวมและพื้นที่อื่นๆ เช่น อำเภอข้างเคียงและจังหวัดข้างเคียง (เน้นการจ้างคนตามพื้นที่ที่ถนนตัดผ่าน) การสร้างถนนนี้เป็นเหตุให้เริ่มมีการติดต่อสัมพันธ์กันระหว่างทการญี่ปุ่นกับคนในพื้นที่ เพราะมีการว่าจ้าง การติดต่อซื้อขายสินค้าจำเป็นระหว่างกัน จนรู้จักกันและไว้วางใจกัน เกิดเป็นความเอื้ออาทร เกื้อกูลกันขึ้นในยามทุกข์ยากด้วยกัน ผลการรบที่เมืองอิมพาลและโคฮิมา บริเวณชายแดนอินเดียกองทัพญี่ปุ่นถูกต่อต้านและปิดล้อมจากกองทัพสัมพันธมิตร และกองโจรท้องถิ่นทำให้ต้องประสบความสูยเสียอย่างไม่ใามารถรุกต่อไปได้ จึงเริ่มถอนกำลังกลับเพื่อฟื้นฟูกำลัง โดยใช้ขุนยวมเป็นแหล่งพำนักหลัก และจะเข้าไปรุกต่อเมื่อมีความพร้อม แต่สุดท้ายฝ่ายสัมพันธมิตรได้ทิ้งระเบิดปรมาณูที่เมืองฮิโรชิมาและนางาซากิ ทำให้ประชาชนเสียชีวิตไปหบายแสนคน ทำให้สมเด็จพระจักพรรดิ์ญี่ปุ่นทรางประาศยอมแพ้โดยไม่มีเงื่อนไข ทหารญี่ปุ่นจึงต้องยอมรับความปราขัยที่ไม่ยอมรับการพ่ายแพ้ก็ฆ่าตัวตายโดยการคว้านท้องตัวเองด้วยซามูไรสั้นที่พกติดตัว
ตำบลขุนยวม อำเภอขุนยวม
