ผญาอวยพร ปีใหม่ วันเกิด งานบุญและในโอกาสต่าง ๆ 

ผญาอวยพร คือ ผญาที่ใช้อำนวยอวยพรในโอกาสต่าง ๆ ส่วนมากเป็นคำพูดของผู้สูงอายุ ผู้อาวุโส หรือคนรักใคร่นับถือกันและเจตนาดีต่อกัน  พูดให้เป็นสิริมงคลแก่ผู้ฟังหรือผู้รับพร เพื่อให้กำลังใจ ความเชื่อใจ ความสบายใจ ประสบความสุขความเจริญปลอดภัยจากภยันตรายทั้งปวง และหวังให้ผู้ฟังได้รับความชื่นใจ  ใช้ในพีธีบายศรีสู่ขวัญและพิธีมงคลต่าง ๆ อาจจะมีการผูกแขนแล้วแต่ความเหมาะสม

การใช้ผญานั้นจะต้องเลือกใช้ให้ถูกกาลเทศะเหมาะสมกับผญาแต่ละประเภท โอกาสที่จะพบกันและจ่ายผญากันมีหลายโอกาสซึ่งเกี่ยวเนื่องกับประเพณีพื้นบ้านของชาวอีสาน

ประเพณีเล่นหมอลำ การแสดงหมอลำจะออกโรงเล่นเมื่อมีงานในละแวกใกล้ ๆ เช่น งานศพ งานทำบุญขึ้นบ้านใหม่ งานเทศกาลประจำปีของหมู่บ้านตามฮีตสิบสองคองสิบสี่ ผู้ลำมีทั้งชายและหญิงลำตามเนื้อเรื่องเบบบทกลอนที่จดจำมา หมอลำจึงเปรียบเสมือนคลังสมองของผญาเป็นที่รวบรวมผญาไว้ครบถ้วนทุกประเภท นอกจากรวบรวมไว้ในคลังสมองของตนแล้ว หมอลำยังนำไปเผยแพร่ให้รู้จักกันอย่างกว้างขวางอีกด้วย

ประเพณีบายศรีสู่ขวัญ การสู่ขวัญก็จะทำในโอกาสแต่งงาน ผู้ไปทำงานในตำแหน่งต่าง ๆ เช่น ครู ทหาร ตำรวจและอื่น ๆ ต้อนรับแขกที่มาสร้างประโยชน์ให้แก่หมู่บ้าน หมอที่ทำพิธีบายศรี สู่ขวัญเรียกว่า หมอสูตร เมื่อสู่ขวัญเสร็จก็จะมีพิธีผูกแขน  ในขณะที่ผูกแขนทุกคนก็จะให้พรเป็นผญา เช่น “นอนหลับให้ได้เงินหมื่น นอนตื่นให้ได้เงิน แสนแปนมือไปให้ได้คำค่าล้าน ออกนอกบ้านให้เจ้าหลุ่มขุมคำ” 

ประเพณีวันสงกรานต์ ประเพณีนี้ก็เป็นประเพณีหนึ่งที่ปราชญ์ชาวบ้านได้มีโอกาสพูดผญา บุตรหลานที่ไปทำงานอยู่ต่างถิ่นจะพากันกลับบ้นและรดน้ำขอพรจากผู้เฒ่าผู้แก่ งานนี้ก็จะได้ทั้งผญาอวยพรและผญาภาษิต เช่น “คันเจ้าไปไกลบ้านอย่าลืมทางบ้านเก่า เด้อหล่าเด้อพ่อแม่เฒ่าคอยเจ้าอยู่เฮือน”

ประเพณีวันขึ้นบ้านใหม่ เป็นอีกประเพณีหนึ่งที่จะมีโอกาสใช้ผญา เพราะบุตรหลานจะนำของฝากมาให้พ่อแม่ ปู่ย่า ตายาย และขอพรปีใหม่จากท่าน แล้วท่านก็จะให้พร เช่น “ปีใหม่นี้ให้มีแต่ความสุขเดอหล่าเด้อ เคราะห์อย่าเห็นเวรอย่าพ้อ ให้มีแต่โชคแต่ลาภทำงานกะให้ได้ดำแหน่งสูง ๆ ขึ้นให้ใด้ขีดได้ขั้นเหลือล้นสู่ปีเด้อหล่าเด้อ”

ผญาอวยพร ผญาวันเกิด และงานบุญต่าง ๆ 

นอนหลับให้ได้เงินหมื่น นอนตื่นให้ได้เงินแสน
แบมือมาให้ได้แหวนคำล้าน ออกจากบ้านให้เจ้าหล่มขุมเงินขุมคำ
ความหมาย ใช้ในโอกาสผูกแขนไปรับตำแหน่งใหม่

ให้เจ้ามีเงินล้าน ทำงานมีตำแหน่ง
สนุกนอนนับแบงค์ แลงเซ้านับแต่เงิน
ให้เจริญก้าวหน้าล้นลื่นทวีคูณ
ใช้ในโอกาสผูกแขนอวนพรให้ลูกหลานไปทำงานต่างถิ่น

ฮ้ายกวาดหนีดีกวาดเข้า ขอให้อยู่ดีมีแฮง ให้มีความสุขความเจริญ
อย่าได้พบคนพาน อย่าได้หมานคนร้าย ขอให้เจ้ามีความสุขตลอดไป อายุ วรรณัง สุขัง พลัง
ความหมาย ใช้ไนโอกาสเฒ่าจ้ำผูกแขนให้ ตอนเลี้ยงเจ้าปู่

คั่นเจ้าออกนอกบ้าน กะให้หล่มขุมทรัพย์ คั่นเจ้านอนหลับ กะให้ฝันเห็นเลขสามตัวท้าย
แปลว่า ถ้าเจ้าออกนอกบ้าน ให้ตกหลุมขุมทรัพย์ ถ้าเจ้านอนหลับก็ให้ฝันเห็นเลขสามตัวท้าย

ให้เจ้ามีเงินล้าน ทำงานมีตำแหน่ง สนุกนอนนับแบงค์ แลงเช้านับแต่เงิน ให้เจริญก้าวหน้าล้นลื่นทวีคูณ
แปลว่า ให้เจ้ามีเงินล้าน ทำงานมีตำแหน่ง สนุกนอนนับแบงค์ เช้าเย็นนับแต่เงิน ให้เจริญก้าวหน้าล้นเหลือทวีคูณ

คอยอยู่สะบายมั่น เสมอมันเคือเก่าเด้อ ให้เจ้าอยู่ดีมีแฮง ความเจ็บอย่าได้ ความไข้อย่ามี
ให้ไปดีมีโซค โรคร้ายอย่ามาพาน มารร้ายอย่ามาเบียด ให้เจ้ามีอายุ วรรณังสุขัง พลังเด้อ
แปลว่า ขอให้เจ้าอยู่ดีมีสุข สุขภาพแข็งแรง ความเจ็บอย่าให้ได้ ความไข้อย่าให้มี ให้ไปดีมีโชค โรคร้ายอย่ามาพาน มารร้ายอย่ามาเบียด ให้เจ้ามีอายุ วรรณัง สุขัง พลัง

ฮ้ายกวาดหนี ดีกวาดเข้า ขอให้อยู่ดีมีแฮง ให้มีความสุขความเจริญ
อย่าได้พบคนพาน อย่าได้หมานคนฮ้าย ขอให้เจ้ามีความสุขตลอดไป อายุ วรรณัง สุขัง พลัง
แปลว่า ปัดกวาดสิ่งร้ายออกไป เอาสิ่งดีเข้ามา ขอให้อยู่ดีมีสุข สุขภาพแข็งแรง ให้มีความสุขความเจริญ อย่าให้พบคนพาล อย่าให้เจอคนไม่ดี ขอให้เจ้ามีความสุขตลอดไป

ผญาอวยพรปีใหม่

ความเจ็บอย่าให้ได้ ความไข้อย่าให้มี
เคราะห์อย่าเห็นเวรอย่าพ้อ ให้ได้ผัวผู้รู้ให้ได้ซู้ผู้ดี
มีลูกให้บอกฟัง มีหลานให้บอกง่าย เด้อหล่าเด้อ
ความหมาย ใช้อวยพรในวันปีใหม่ วันสงกรานต์ และแต่งงาน

ผญาอวยพรผู้ใหญ่ ญาติผู้ใหญ่

ศรัทธาท่านผู้ทำบุญ ให้ฮั่งมีไปหน้า ไปทางได๋ไห้คนเอิ้น ความสรรเสริญมีคู่บ่อน
แปลว่า ศรัทธาท่านผู้ทำบุญ ให้มั่งมียิ่ง ๆ ขึ้นไป ไปไหนก็มีคนพูดถึงสรรเสริญทุกที่ไป 

ขออวยพรให้เจ้าศรัทธาท่านผู้แต่งทาน แม่นต้องการสิ่งใดให้สมปอง
จงคาดแค่วโพยภัยให้หลบหลีก ให้สุกสมซมชื่นลื่นฤดี ช่ำชีวีอย่าพบพานมารผจญ
ให้เจ้าสุกสมหวังทั้งเครือญาติ สิ่งที่พลาดผิดหวังนี่ให้หนีหาย
แปลว่า  ขออวยพรให้ท่านผู้ที่มาทำบุญ ถ้าต้องการสิ่งใดให้สมปอง จงคลาดแคล้วโพยภัยให้หลบหลีก ให้สุขสมชมชื่นรื่นฤดี ชีวิตอย่าได้พบพานมารผจญ ให้เจ้าสุขสมหวังทั้งเครือญาติ สิ่งที่พลาดผิดหวังให้หนีหาย

เทวดาฟ้าดินซ่อยบันดล ให้กุศลค้ำจุนคุณธรรมขอศรัทธาท่านทำบุญ
หนุนส่งยู้สูเจ้าให้ฮุ่งเฮืองให้เหลิงเหลี่ยม แม่นดังทองใสฮองฮอง
แปลว่า เทวดาฟ้าดินช่วยบันดล ให้กุศลค้ำจุนคุณธรรม ขอศรัทธาท่านทำบุญ หนุนส่งให้เจ้ารุ่งเรือง ให้ผ่องใสเหมืองทองคำ

อ้างอิง

• กลวิธีทางภาษาของบทผญาในชุมชนโคกนาดี ศิริลักษณ์ หาชื่น บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม