ภาษาอีสานทั้งหมด 2481 - 2490 จาก 17431
-
ขัน
แปลว่า : บอกเวลา การบอกเวลาของไก่เรียก ไก่ขัน คืนหนึ่งๆ ไก่จะขันบอกเวลาสามครั้ง ขันครั้งแรกในระยะเวลาเที่ยงคืน เรียก ขันกก ขันครั้งที่ในระหว่างเวลาตีสาม เรียก ขันชั้น ขันท้า ก็ว่า ขันครั้งที่สามจวนจะสว่างเรียก ขันฮวย ขันในระยะนี้จะขันถี่ -
ขัน
แปลว่า : สั่ง, ลา การสั่งลาเป็นธรรมเนียมของคนหรือสัตว์ โดยเฉพาะสัตว์ก่อนจะจากไปขัน คือสั่งลาก่อน อย่างว่า นกเขาตู้พรากคู่กะยังขัน กาเวาวอนพรากฮังกะยังฮ้อง น้องพรากอ้ายความเดียวบ่เอิ้นสั่ง คันบ่เอิ้นสั่งใกล้ขอให้เอิ้นสั่งไกล (ผญา). -
ขั้น
แปลว่า : บันได ไม้ที่ทำเป็นขั้นๆ หรือเชือกที่ผูกไม้เป็นขั้นๆ ทำเป็นบันได เพื่อขึ้นสู่ที่สูงและลงไปที่ต่ำ เรียก ขันได บันได คันได กะได ก็ว่า อย่างว่า ค้อมฮ่ำแล้วลาราชปรางค์ทอง ฮวายมนต์โอมแอ่วโพยมยังฟ้า แยงหนห้องกะไดทองเทวราชพ้นกีบฟ้าเขียวดั้นดุ่งเถิง (สังข์). -
ขั้น
แปลว่า : กั้น, กาง สิ่งที่กั้นกางให้ห่างกันเป็นระยะ เรียก ขั้น เช่น ภูเขาสองลูกมีป่าไม้กั้นกลางไว้ อย่างว่า เห็นแต่ภูเขาขั้นเฮียงกันเป็นหลั่น ดงด่านด้าวไพรกว้างอยู่กลาง (สังข์). -
ขันตี
แปลว่า : ความอดทน ความอดทนเรียกขันตี ขันตีมี ๓ อย่างคือ ๑ อดทนต่อความลำบาก ๒ อดทนต่อความกรากกรำ ๓ อดทนต่อความเจ็บใจ -
ขันที
แปลว่า : นักบวชนอกศาสนานิกายหนึ่ง ทำอวัยวะเพศของตนให้ตาย ไม่ให้มีความกำหนัด เหมือนคนที่ถูกตอน พวกนี้เรียกขันที. -
ขับ
แปลว่า : ไล่, ต้อน เช่น ขับงัว ขับควาย ขับเกวียน. -
ขับ
แปลว่า : ร้อง, ลำ การร้องลำทำเพลงเรียก ขับ ลำ ก็ว่า เช่นขับซำเหนือ ขับงึ่ม ขับเชียงขวาง อย่างว่า ประสงค์เสียงขับม่วนเมือเมืองฟ้า (สังข์) พ่องก็ขับอิ่นอ้อยทังอ่านหนังสือ (ผาแดง). -
ขับข่วง
แปลว่า : การร้องลำแบบหนึ่ง เช่น ลำผีฟ้า ลำเสี่ยงดูสายมิ่งสายแนน อย่างว่า นางใยสร้อยเสียงหวานขับข่วง เขาก็พมปี่พร้อมหลายถ้องกล่อมเสียง (ฮุ่ง). -
ขัย
แปลว่า : ความเสื่อม, ความสิ้น อายุที่ล่วงเลยไป สิ้นไป เสียไป เรียก อายุขัย.