ภาษาอีสานมาใหม่ 7743 - 7752 จาก 17431
-
หมากกลิ้ง
แปลว่า : ล้อที่ทำด้วยกระดาน กลมเหมือนล้อรถ ล้อเกวียน อย่างหนึ่งใช้สำหรับเด็กกลิ้งเล่นแข่งกัน อย่างหนึ่งสำหรับลากขอนไม้ในป่ามาบ้าน เพื่อเลื่อยเป็นกระดาน หมากกลิ้งชนิดนี้จะต้องหนา ส่วนอีกอย่างหนึ่งทำเป็นล้อสำหรับลากเข็ญสิ่งของแทนการหาบ. -
หมาก
แปลว่า : เครื่องเล่นการพนันโบราณเรียก หมาก เช่น หมากฮุก หมากสะกา การเล่นหมากสะกาเป็นการเล่นของเศรษฐี คหบดี หรือเจ้าเมือง ในวรรณคดีอีสานเรื่องสังข์ศิลป์ชัย กล่าวว่า พระยานาคเล่นหมากสะกากับศิลป์ชัยโดยเอาเมืองนาคเป็นประกัน พระยานาคแพ้ต้องเสียเมืองนาคให้ แต่ศิลป์ชัยไม่เอาเมืองคงขอเอานางสีดาจันทร์ซึ่งเป็นลูกของอาแทน. -
หมาก
แปลว่า : หมากที่ใช้เคี้ยวกับพลู เรียก หมากเคี้ยว อย่างว่า หมากบ่เคี้ยวปากเปล่าบ่มีแดง แม่นชิมีเต็มพากะบ่แดงเองได้ (กลอน). -
หมาก
แปลว่า : ผลไม้ทุกชนิด เรียก หมาก เช่น หมากมี้ หมากม่วง หมากอึ หมากแตง อย่างว่า มีหมากมี้เกี้ยงเว่อนาวกาน ทุลังเลียนหาดขนุนหนังแป้น หลายประการเผี้ยนผลผลามีต่าง ภูวนาถน้าวเสวยแล้วเล่าไป (สังข์). -
หม่า
แปลว่า : หมัก แช่ หมักข้าวสารในน้ำ เรียก หม่าเข้าสาร แช่เข้าเปลือกในน้ำ เรียก หม่าเข้าปลูก อย่างว่า ฟันเฮือไว้หลายลำแฮท่า หม่าเข้าไว้หลายบ้านทั่วเมือง (เสียว). -
หมาหวงก้าง
แปลว่า : คนที่หวงของที่ตนเองไม่สามารถเอาได้ เรียก หมาหวงก้าง อย่างว่า หมาหวงก้างกระโถนเทเขาถอก บาดได้กินซากก้างลืมเชื้อชาติโต (ภาษิต). -
หมาน้อย
แปลว่า : กุงเขมา เรียก เครือหมาน้อย หมาน้อยกับยานางนี้คนโบราณอีสานถือว่าเป็นยาเย็น แก้เบื่อเมา โดยเฉพาะเบื่อส้ม เบื่อหอย เบื่อเห็ด เบื่อยาสั่ง ถ้าไม่มียาอื่นดีกว่า ให้เอาสองอย่างนี้มาโขลกให้แหลกใส่น้ำนิดๆ ปั้นเอาน้ำกินลงไป ความเบื่อจะหายไปทันที. -
หมา
แปลว่า : สัตว์สี่เท้าจำพวกหนึ่ง เป็นสัตว์บ้านก็มี สัตว์ป่าก็มี หมาบ้านมีหลายชนิดหลายพันธุ์ คนเลี้ยงไว้เพื่อเฝ้าบ้าน เห่าโจร และเพื่อคุบกบคุบเขียดให้เจ้าของกิน อย่างว่า คันว่าได้ขี่ช้างอย่าลืมหมู่หมูหมา ห่าขโมยมาลักชิเห่าหอนให้มันย้าน ลางเทื่อกวางฟานเต้นนำดงชิได้ไล่ คันมันได้ต่อนชิ้นยังชิโอ้อ่าวคุณ (ย่า). -
หมั้นหมาย
แปลว่า : ตกลง ปลงใจ การทำโดยตกลงปลงใจว่าจะทำให้สำเร็จ เรียก หมั้นหมาย อย่างว่า กูนี้เดินดุ่งดั้นเป็นประโยชน์มหาคุณ บ่ห่อนฮังเวราก่อนในหมายหมั้น เมื่อนั้นธรสะหาวต้านคำเบ็งกริ้วโกรธ เคียดเพื่อเจ้ายาดชู้ชมช้อนดอกดวง (สังข์). -
หมั่น
แปลว่า : ขยัน อุตส่าห์ พยายาม คนที่ทำไม่ทอดทิ้ง ทำจนเป็นผลสำเร็จ ทั้งทำรวดเร็วงดงามด้วย เรียก คนหมั่น ถ้าทำเพียงครั้งเดียวยังไม่เสร็จจะเรียกว่าหมั่นไม่ได้ อย่างว่า หมั่นเทื่อเดียวหลังห้าน คร้านเทื่อเดียวหลังหัก (ภาษิต).