ภาษาอีสานมาใหม่ 7781 - 7790 จาก 17431
-
หม้อนิล
แปลว่า : ใบครามที่เอามาแช่ในหม้อ เพื่อให้เป็นสีดำ แล้วนำสีดำนั้นไปย้อมเสื้อย้อมผ้า เสื้อผ้าที่ย้อมด้วยสีครามนี้ เรียก หม้อนิล ชาวเหนือเรียก ผ้าหม้อห้อม คือ ผ้าที่ย้อมด้วยสีครามนี้. -
หม้อน้ำ
แปลว่า : โอ่งน้ำ โอ่งสำหรับใส่น้ำกินน้ำใช้ เรียก หม้อน้ำ หม้อแอ่ง หม้อแอ่งน้ำ ก็ว่า. -
หม้อนฮก
แปลว่า : นรก นรกคือสถานที่ลงโทษแก่บุคคลทำผิดเมื่อตายไปแล้ว โบราณว่าคนทำบาปเวลาตายพระยายมจะเป็นผู้ตัดสินชี้ขาดว่าจะให้ตกนรกขุมใด นรกใหญ่มี ๘ ขุม คือ สัญชีวนรก กาฬสุตตนรก สังฆาตนรก โรรุวนรก มหาโรรุวนรก ตาปนรก มหาตาปนรก อเวจีนรก (ชาตัฏฐกถา) อย่างว่า กลัวแต่ลงสู่พื้นในหม้อบ่สง (กาไก) ลูกบ่ฟังความพ่อแม่ ผีแก่เข้าหม้อนฮกทังดิบ พ่อแม่บ่สอนลูกเต้า ผีปอบผีเป้าจกกินตับกินไต (ภาษิต). -
หม้อเข้า
แปลว่า : หม้อสำหรับหุงเข้า เรียก หม้อเข้า หม้อเข้ามีหลายอย่างต่างกัน ถ้าใช้หุงเข้า เรียก หม้อหุง. -
หม้อแกง
แปลว่า : หม้อชนิดต่างๆ ใช้สำหรับแกง เรียก หม้อแกง เช่น หม้อแกงปลา แกงกบ แกงไก่ แกงเอี่ยน อย่างว่า มีปลาบ่มีหม้อชิเอาหยังต้มอ่อม หม้อนั้นคันช่างเขาบ่ปั้นบ่มีได้อ่อมแกง (ย่า). -
หมอหูฮา
แปลว่า : หมอดูของพระยากุศราชเจ้าเมืองนครเป็งจาล เชิญหมอดูให้มาทำนายมเหสีทั้งแปด อย่างว่า เมื่อนั้นหมอเมืองผู้เคยถวายทูลราช นบพระเจ้าลุ่มฟ้าปุนตั้งเลขเลียน ก็จิ่งเอาชาตาไท้เทวีทั้งแปด มาบวกตั้งคูณเข้าใส่สม แล้วทำนายมเหสีหกพระองค์ว่าไม่ดี. -
หมอเสี่ยง
แปลว่า : คนโบราณชอบเรียนมนต์ มีมนต์อยู่ชนิดหนึ่ง เรียก มนต์เสี่ยง ธรรมเสี่ยง ก็ว่า เวลาจะไปทำมาค้าขายหรือเจ็บไข้ได้ป่วย จะร่ำรวยหรือไม่ ต้องไปให้หมอเสี่ยงดู หมอเสี่ยงที่ทำนายแม่นๆ คนจะนิยมนับถือ หมอเสี่ยงมีอยู่ทั่วไปในอีสานสมัยโบราณ. -
หมอสอย
แปลว่า : การพูดตลกโปกฮาให้คนสนุกขบขัน เรียก สอย หมอสอยกับหมอลำมีคุณค่าเท่ากัน ถ้าหมอลำม่วนแต่หมอสอยบ่ม่วนหรือบ่มี ก็ขาดความม่วนชื่นไป เหมือนกินแกงแซบแต่บ่นัว ฟังลำได้แต่ความม่วน ขาดความชื่นไป ถ้าได้ทั้งหมอลำและหมอสอยถือว่าได้ทั้งความม่วนและความชื่น หมอสอยทีดีเขาจะสอยแบบสุภาพ คำสอยของเขาจะไม่มีซ้ำแบบใคร . -
หมอส้อง
แปลว่า : หมอเทวดา คนโบราณอีสานเมื่อเจ็บไข้ได้ป่วยรักษาด้วยหยูกยาไม่หาย ก็ทำการส้อง คือเชิญหมอเทวดามารักษา หมอเทวดานี้คือหมอผีไท้ผีแถน คนโบราณอีสานถือผีสางคางลาย บางทีผู้นับถือไม่เลี้ยงผี ผีอาจมาทำให้เจ็บเจ็บไข้ได้ป่วย เมื่อหมอผีมาแล้วหมอผีจะลงมือรักษา คือจัดเครื่องสักการะมีดอกไม้ธูปเทียนมาแล้วร้องลำ ถ้าเป็นผีโรคภัยไข้เจ็บก็หาย ถ้าไม่เป็นผีโรคก็ไม่หาย. -
หมอลำ
แปลว่า : ผู้ที่ชำนาญในการร้องลำ เรียก หมอลำ หมอลำเป็นที่นิยมชมชอบของชาวอีสาน ไม่ว่าจะทำบุญให้ทานอะไรมักจะมีหมอลำมาลำในงาน เพื่อให้เกิดความสนุกครึกครื้นแก่เจ้าของงานและคนมาร่วมในงาน หมอลำมีหลายประเภท คือ หมอลำพื้น หมอลำเรื่อง หมอลำชิงชู้ หมอลำโจทแก้ หมอลำต่อกลอน หมอลำเกี้ยว หมอลำเต้ย การฟังลำถ้าจะให้สนุกถึงใจต้องมีแข่งขันกันด้วย.