เดือนสี่ – บุญพระเวส

มาฮอดฮีตที่สี่ประเพณีอีสานตามฮีตสิบสองคองสิบสี่ นั่นก็คือบุญเดือนสี่ หรือ บุญพระเวส บ้างก็เขียน เผวส (ผะ – เหวด) เป็นบุญที่มีการเทศมหาชาติ หรือ พระเวสสันดรชาดก ซึ่งแสดงถึงจริยวัตรของพระพุทธเจ้าคราวพระองค์เสวยพระชาติเป็นพระเวสสันดร เป็นหนังสือเรื่องยาว 13 ผูก (13 กัณฑ์)
ภาคอีสานนั้นยึดถือเป็นประเพณีที่ทำสืบต่อกันมาตั้งแต่โบราณ ถือได้ว่าเป็นบุญใหญ่ผู้ใดที่ได้ฟังธรรม ๑๓ กัณฑ์ ได้วันเดียวให้หมดผูก จะได้ไปพบองค์เอกเจ้าศรีอาริยะทวยเทพ หรือ พระศรีอาริยะเมตไตร ทั้งเมื่อได้ฟังแล้วจำจือปฏิบัติศีลทานธรรมดั่งพระองค์มีไว้  ก็สามารถที่จะไปสู่นิพพาน ไม่ต้องมาเวียนว่ายตายเกิดว่าอย่างงั้น เลยเป็นสาเหตุที่มีบุญเดือนสี่ หรือบุญพระเวสสืบต่อกันเรื่อยมา แต่ถ้าถือเป็นเรื่องทาน บุญพระเวสถือเป็นประเพณีการบริจาคทานครั้งยิ่งใหญ่ ก็พอจะอนุมานได้ถึงสภาพทั่วไป ของชาวอีสานว่า ดอกจิก ดอกจาน บานราวต้นเดือน ๓ พุทธศาสนิกชนจะเก็บดอกไม้เหล่านี้ มาร้อยเป็นมาลัยเพื่อตกแต่งศาลาการเปรียญสำหรับบุญมหาชาติและในงานนี้ก็จะมีการเทศน์มหาชาติ ซึ่งถือว่าเป็นงานอันศักดิ์สิทธิผู้ใดฟังเทศน์มหาชาติจบภายในวันเดียว และบำเพ็ญคุณงามความดี จะได้อานิสงส์ไปเกิดในภพหน้า

พิธีกรรมของการจัดบุญพระเวส

ตามประเพณีอีสานจะมีการจัดบุญพระเวสทุกๆปีใช่ช่วงเดือน 3 – 4 ไปจนถึงกลางเดือน 5 บางชุมชน บางจังหวัดก็จะกำหนดวันไว้ชัดเจนเลยว่าจะจัดช่วงไหน เช่น ที่จังหวัดร้อยเอ็ดจะถือเอาช่วงสัปดาห์แรกของเดือนมีนาคมเป็นวันจัดงาน ส่วนท้องถิ่นอื่นๆในภาคอีสานก็จะถือเอาตามฤกษ์ ตามความเหมาะสม บางที่ผู้นำชุมชนก็ปรึกษากับวัดในหมู่บ้านว่าจะจัดช่วงไหน โดยปกติของการจัดงานบุญ ก่อนถึงวันจัดงานเรียกวันรวมตัวรวมกลุ่มกันว่า “วันโฮม” พูดแบบเข้าใจง่ายๆ วันโฮมก็คือวันเตรียมของ เตรียมความพร้อมนั่นเอง ใครมีหน้าที่อะไรก็จะจัดแจงมอบหมายหน้าที่กันไปทำ เช่น ช่วยกันจัดตกแต่งศาลาหรือสถานที่ที่จะทำบุญ จัดเตรียมเครื่องสักการะ ดอกไม้ ธูปเทียน ข้าวตอก อย่างละพันก้อน มีการตั้งธงใหญ่ ไว้แปดทิศ และมีศาลเล็กๆ เป็นที่เก็บข้าวพันก้อน และเครื่องคาวหวาน สำหรับ ผี เปรต และมารรอบๆ ศาลาการเปรียญจะแขวนผ้าผะเหวด เป็นเรื่องราวของพระเวสสันดร ตั้งแต่กัณฑ์ที่ ๑ ถึงกัณฑ์สุดท้าย การจัดงานบุญผะเหวด หรือ งานเทศน์มหาชาตินิยมที่อัญเชิญพระอุปคุต มาปกป้องคุ้มครองมิให้เกิดเหตุเภทภัยอันตรายทั้งปวง และให้โชค ลาภแก่พุทธศาสนิกชนในการทำบุญมหาชาติ จึงมีการแห่พระอุปคุต ซึ่งสมมุติว่า อัญเชิญมาจาก สะดือทะเล

สาระสำคัญของบุญเดือนสี่ หรือบุญพระเวส

บุญผะเหวด หรืองานบุญมหาชาติ คืองานมหากุศล ให้รำลึกถึงการบำเพ็ญบุญ คือ ความดีที่ยิ่งยวด อันมีการสละความเห็นแก่ตัวเพื่อผลคือ ประโยชน์สุขอันไพศาลของมวลชนมนุษย์ชาติ เป็นสำคัญ ดังนั้น บรรพชนชาวไทยอีสานแต่โบราณ จึงถือเป็นเทศกาลที่ประชาชนทั้งหลายพึงสนใจร่วมกระทำบำเพ็ญ และได้อนุรักษ์สืบทอดเป็นวัฒนธรรมสืบมา จนถึงอนุชนรุ่นหลังที่ควรเห็นคุณค่าและอนุรักษ์เป็นวัฒนธรรมสืบไป
นอกจากนี้ยังเป็นการสังสรรค์ ระหว่างญาติพี่น้องจากแดนไกลสมกับคำกล่าวที่ว่า “กินข้าวปุ้น เอาบุญผะเหวด ฟังเทศน์มหาชาติ”